Måneformørking 10.desember - finn fram ditt teleskop!

Når månen, jorda og sola står høveleg plassert i verdensrommet, kan vi oppleve ei total måneformørking. Under gode forhold er hendinga både vakker og surrealistisk. Under mindre gode forhold forsvinn månen ut av syne. 10.desember skjer det igjen. 
Er du klar? Finn fram ditt teleskop og kamera!

Total måneformørking fotografert i 2003, av underteikna.

Måneformørking for dummies

• Sola lyser på jorda.
• Jorda kaster skugge.
• Månen går inn i jorda sin skugge, og vert formørka.

Måneformørking for folk flest
Månen roterer rundt jorda, og jorda roterer rundt sola. Når sola lyser på jorda, kaster jorda sin skugge ut i verdensrommet. Alle objekt som fell inn i denne skuggen vert ikkje lenger opplyst av sola. Dette ser ein td. på satellittar, som ein kan sjå som saktegåande lyspunkt som bevegar seg over himmelen. Om du følgjer ein slik frå horisont til horisont, vil du ofte sjå at den brått forsvinn ut av syne. Då passerer den gjennom skuggen til jorda, og vert ikkje lenger synleg.

Sidan månen går rundt jorda, vil den til tider òg passere gjennom skuggen til jorda. Dette skjer riktignok ikkje så ofte, for månen er 300.000 km unna, og på den avstanden er ikkje jordskuggen si kjegle så veldig stor. Som oftast passerer månen under eller over skuggen, og vi merkar ingenting.

Av og til, når geometrien i verdensrommet spelar på lag, passerer månen gjennom skuggen. Det er ikkje alltid at heile månen går gjennom skuggen, då vert formørkinga delvis (partiell). Men stort sett er formørkingane totale. Sjølv om månen går inn i skuggen til jorda, vert den ikkje heilt svart. Kvifor?
Noko av lyset når fram til månen, fordi lyset frå sola vert brote i atmosfæren til jorda. Det er kun det raude lyset som vert brote nok til at lyset treff månen. Det fungerer akkurat som ved solnedgang/soloppgang, der lyset vert raudt pga lysbrytinga i atmosfæren.

Idyllisk nok kan ein seie at lyset som treff månen under ei måneformørking er summen av alle soloppgangar og solnedgangar over heile jorda. Vakkert! Men i motsetning til solformørkingar, kan ei måneformørking sjåast av alle delar av jorda som har natt (nattsida av jorda). Dette er såleis ei hending som svært mange kan få med seg!

Når formørkinga startar, ser vi jorda sin skugge som sig innover måneskiva. Og skuggen si form er rundt, akkurat som jorda! Det var slik menneske først kom fram til at jorda måtte vere rund! Her ser vi beviset, praktisk talt svart på kvitt!
Men skuggen er ikkje sylskarp. Dette skuldast at lyset som sagt vert brote i atmosfæren. Vi får dermed litt lysbryting (diffraksjon) som gjer skuggen litt ullen i kantane. Men likevel er skuggen rimeleg godt definert, og du er aldri i tvil når formørkinga startar!
Du vil merke at du brått ser mykje meir stjerner enn før formørkinga starta. (Du har vel forstått no at måneformørkingar KUN skjer ved fullmåne). Dette skuldast at månelyset no er mykje svakare, og såleis fører til mindre refleksjonar og lysspreiing i atmosfæren. Det er eit ganske flott syn å sjå ein blodraudmåne avteikne seg nesten tredimensjonalt mot ein mørk, stjernefylt himmel!

Skisse over ei total måneformørking, laga av underteikna.

Halvskugge (penumbral fase)
Vi har òg eit fenomen som heiter halvskugge, det er dei delane av formørkinga der kun delar av sollyset treff månen. Då kastar jorda ein halvskugge som dempar lyset litt. Fotografisk er dette nokså greit å fotografere, men det er litt meir vanskeleg å oppdage dette visuelt. Når heilskuggen nesten treff månen, er halvskuggen ganske lett å sjå. Denne delen av formørkinga (penumbral fase) kan vere ganske vakker!
Av og til vert formørkinga faktisk berre penumbral, månen passerer kun gjennom halvskuggen. Desse formørkingane er òg vakre, men ikkje så spektakulære.

Penumbal formørking 14-15.mars 2006

Under den penumbrale formørkinga i 2006 passerte månen gjennom halvskuggen til jorda. Omlag to veker seinare var det jorda som passerte gjennom skuggen til månen, med ei særdeles vakker solformørking som var synleg i eit smalt 200 km breidt belte som strakk seg frå Afrika og eit stykke nordover gjennom Russland (månen er mykje mindre enn jorda, og kastar difor mykje mindre skugge). Eg observerte den totale solformørkinga frå Tyrkia, og fekk med meg ei av kanskje dei sterkaste naturopplevingane ein kan oppleve. Anbefalast!



Animasjon av måneformørkinga i 2003, laga av underteikna.

Korleis fotografere ei måneformørking
Du treng kamera, objektiv og stativ.
Brennvidda er alt etter formålet. Eg har brukt alt frå 20mm til 800mm brennvidde, og alt fungerer til sitt bruk. Skal du ha detaljerte nærbilete, treng du nok 400mm eller meir. Om du ikkje har objektiv eller eit teleskop i denne storleiken, så kan du heller forsøke å ta bilete av formørkinga der du inkluderer bygningar, personar eller landskap i motivet. Desse kan bli veldig vakre.
Om du treng eit teleskop, får du rimelege og gode teleskop frå Celestron hjå celestron.no.

Når det gjeld innstillingar og eksponering, er det ingen absolutt fasit, for lysstyrka til månen under formørkinga vil variere alt etter amtosfæriske forhold (aske, forureining i atmosfæren etc...).
Prøv 200-400 ISO, blendar rundt f/2.8-4, og ei lukkartid som fangar nok lys utan at månen vert bevegelsesuskarp. Under den mørkaste, totale fasen må ein kanskje opp i 8-10 sek. Om du ikkje har motorisert montering (noko dei fleste ikkje har), ville eg har regulert med ISO slik at ein får ei lukkartid på 3-4 sek. Stativ er ei sjølvfølge!
Heldigvis ser måneformørkingar nokså langvarige, så du har god til til eksperimentering!

Her er eit tidskjema for formørkinga laurdag 10.desember. Tidspunkta kan variere i ulike delar av landet, men oversikta kan brukast som ein peikepinn.

Halvskuggefasen startar:       12:30
Partiell fase startar:                13:45
Total fase startar:                   15:00
Total fase sluttar:                   16:00
Partiell fase sluttar:                17:20
Halvskuggefasen sluttar:       18:30

I dei sørlegaste delane av landet er formørkinga kun synleg når månen er over horisonten mot slutten av formørkinga. I Nord-Noreg kan heile hendinga sjåast i sin heilskap.

Fotokonkurranse
I samband med formørkinga, arrangerer vi ei fotokonkurranse der vinnaren av det beste biletet får eit gåvekort frå dinkikkert.no til ein verdi av 1500,-. Følg med på Japan Photo og Eurofoto sine Facebook-sider for meir informasjon om dette.

Lykke til! Og så får vi håpe at vèret er på vår side!

Teleskop til jul - kva passar best?

Lyst på astronomisk teleskop som julegåve? No har vår spesialbutikk for kikkertar, mikroskop, spottingscope og teleskop, dinkikkert.no, fått inn eit parti med Celestron Astromaster 130 EQ. (Eigentleg skulle vi først ha senka prisen på denne 1.desember, men vi klarte ikkje vente lengre...) Kva type teleskop er dette? Korleis fungerer det? Kva kan eg sjå? Er det vanskeleg i bruk? 

Celestron Astromaster 130 EQ

Det finst mange ulike typar teleskop. Kort fortalt har vi tre hovudkategoriar. Her skal eg kort prøve å forklare ulikskapane, og kva ein kan forvente å sjå med dei.

Generelt om teleskop
Første spørsmål eg får om teleskop er
-Kor mykje forstørrer det?
Generelt sett kan eg seie at forstørring er av mindre betydning. For eit astonomisk teleskop, som skal brukast til å observere fjerne og svake objekt, er det evna til å samle lys som er av betydning. Dess meir lys teleskopet samlar, dess klårare og lysare bilete får du i okularet. Og dei fleste objekt vert observert med relativ låg forstørring (20-60x forstørring), fordi dei faktisk er nokså store objekt på himmelen.

Jupiter, fotografert med
4.5" reflektor

Du kan studere planeten Jupiter med 500x forstørrelse på både eit linseteleskop med 6 cm opning, og eit spegelteleskop med 40 cm opning. Begge teleskop kan teoretisk sett forstørre like mykje. Men forskjellen ser du når du observerer i okularet. Linseteleskopet vil vise eit grumsete bilete av noko som liknar ei grå spytteklyse. Spegelteleskopet vil vise Jupiter som ei stor skive, med fleire ekvatorialband, stormkvervlar og flekkar. Forskjellen ligg ikkje i forstørringa, men i mengda lys som dannar biletet i okukaret. Med andre ord; total lysmengde betyr nesten alt! Det vert som å stille eit kamera på 1/15 eksponering, og så veksle mellom blendar f/1.4 og blendar 11. Mengda med lys som treff sensoren er som natt og dag!
Merk at eit 60mm linseteleskop ikkje er ueigna til å studere Jupiter, tvert i mot! Men teleskopet tåler ikkje 500x forstørring. Med rundt 150x forstørring ser du mykje detaljar på planetskiva. Evna til å sjå detaljar aukar signifikant når du får meir observasjonserfaring. Erfarne observatørar, som veit kva dei skal sjå etter, ser mykje meir detaljar enn nybegynnerar.


Montering
Ei solid montering er noko av det viktigaste i eit teleskopoppsett. Det nyttar ikkje med god og dyrt teleskop, dersom monteringa ikkje klarer å halde teleskopet rolig. Det er ofte snakk om lange brennvidder, og stabilitet er difor veldig viktig! Den enklaste typen montering er alt-azimut-montering. Dette fungerer som eit fotostativ med betjeningsarm. Opp-ned og høgre-venstre. Desse monteringane er enkle å bruke, men fungerer ikkje om du ynskjer å fotografere med lengre eksponeringstider.
Dobson-montering er av kanon-typen, og vert brukt til store reflektorar. Du vippar teleskopet opp og ned, og side-til-side. Veldig enkle i bruk, peik teleskopet dit du vil sjå. Sjølv små barn klarer å betjene desse.
Ekvatorial-montering er meir avanserte, og nyttar seg av to aksar der den eine aksen peikar mot eit punkt like vel nordstjerna. Dette gjer at du kan følge stjernene kun ved å skru på ein akse. Desse monteringane eignar seg godt til fotografering med lengre eksponeringstider. Dei ser nokså avanserte og vanskelege ut, men ein kjem raskt inn i virkemåten.

Linseteleskop (refraktor)

70mm refraktor med
alt-az-montering

Eit linseteleskop, òg kjent som refraktor, brukar ei konveks linse som fangar lyset og samlar det i eit brennpunkt. Ein nyttar så eit okular til å forstørre biletet i brennpunktet. Ved å bruke ulike typar glas i linsa, kan ein oppnå ulik grad av fargekorrigering. Enkle linser, td akromatiske, består av flint- og kronglas, og er nokså rimelege å produsere. Ulempen med akromatiske refraktorar, er at det blå lyset ikkje har samme fokuspunkt som raud og grønt. Dermed får stjernene ofte eit blått skjær rundt seg, fordi det blå lyset ikkje er skikkeleg i fokus når dei andre fargane er i fokus. Om du vil at alle fargane skal
ha samme fokuspunkt, må du ha ein apokromatisk refraktor. Denne har ofte eit linseelement av fluoritt, og kostar nokså mykje.
Om natta er nattsynet vårt lite sensitivt mot fargar, så akromatiske refraktorar vil som oftast fungere heilt ok visuelt. Ynskjer du å fotografere, bør du derimot velje apokromatisk glas. Linseteleskop med meir enn 100mm opning vert rimeleg dyre. Om du ynskjer å fange mykje lys, bør du vurdere eit anna type teleskop.

Spegelteleskop (reflektor)

10" reflektor med
dobsonmontering.

Eit spegelteleskop brukar ein sfærisk eller parabolsk spegel som samlar lyset og fokuserer det i eit fokuspunkt. Det er lettare og billigare å lage store speglar, så difor gjev spegelteleskop veldig mykje for pengane. I tillegg har dei i utgangspunktet ikkje fargefeil, sidan lyset kun vert reflektert (og ikkje brote i linser). Ulempen er at konstruksjonen krev ein sekundærspegel som er plassert midt i lysgangen. Dette fører til noko kontrasttap. Når opningsforholdet går ned mot f/4, er det samtidig kritisk at opplinjering av speglane er heilt korrekt for å få eit godt bilete. Denne korrigeringsprosessen vert kalla kollimering, og kan vere litt utfordrande første gongen. På teleskop med mindre opningsforhold (f6-8) er kollimering mindre kritisk.
Eit spegelteleskop på td. 5 tommar (130mm) samlar fire gongar så mykje lys som eit linseteleskop på 65mm opning. Prisen er nokså lik. Eit spegelteleskop kan difor vere eit ypperleg førsteteleskop.

Katadioptriske (kombinasjon av linser og spegel)

Meade LX200,
katadioptrisk teleskop.

Katadioptriske teleskop nyttar ein kombinasjon av linser og speglar for å samle lyset. Konstruksjonen gjer det mogleg å lage teleskop med lange brennvidder (ofte 2000mm eller meir) i ein kompakt konstruksjon. Dette skuldast at lyset vert reflektert fram og tilbake inne i teleskoptuba.
Kollimering er her kritisk for å oppnå optimalt resultat, og konstruksjonen gjer desse teleskopa godt egna til vitenskaplege og fotografisk føremål. Ulempa er prisen, som er nokså høg. Katadioptriske teleskop er best eigna til vidarekomande, og krev òg ei nokså solid montering og stativ pga høg forstørring. Ulempen med katadioptriske teleskop, er at det kan vere vanskeleg å få forstørringa låg nok. Store objekt vert difor for store for synsfeltet. Såleis eignar slike teleskop seg best for små objekt (planetar, galaksar, planetariske tåker etc...)

Fotografering?
Som nybegynnar ville eg har konsentrert meg om visuell observasjon. For å få godt resultat med fotografering, treng du nokså solid (og dyrt) utstyr. I tillegg krev astrofoto mykje bildehandsaming. Ein kjem faktisk langt ved å legge eit vanleg kompaktkamera ned til okularet. Med denne metoden kan du ta flotte bilete av lyssterke objekt, som td. månen.

Så... Celestron Astromaster 130 EQ
Dette er eit spegelteleskop med 5-toms (130mm) opning og opningsforhold f/5, dvs 650mm brennvidde. Teleskopet er montert på ei enkel ekvatorialmontering, og det følger med to okular på 10mm (65x forstørring) og 20mm (32x forstørring). Teleskopet er enkelt å montere, og er nokså kompakt. Lysstyrkemessig samlar det mykje lys, og fleire tusentals galaksar og stjernetåker er innan di rekkevidde. Månen ser fantastisk ut i slike teleskop! Biletet av Jupiter lengre oppe er tatt med eit liknande teleskop med 4.5" spegel. Under gode forhold kan du sjå liknande detaljegrad på planetskiva med Astromaster 130 EQ.
Prisen vi kan tilby no er særdeles konkurransedyktig, vi slår av ein tusenlapp på ordinær pris! Komplett teleskop får du no for kr 1999,- på dinkikkert.no. Dette teleskopet er no på utstilling i dei største Japan Photo-butikkane.
Celestron Astromaster 130 EQ er ei fin gåve til heile familien! Dinkikkert.no har forøvrig personell med høg kompetanse på teleskop, om du treng hjelp til oppsett og generell bruk.

Orbar - når vitenskap vert galskap

I dag skal eg snakke litt om orbar; desse fantastiske manifestasjonane frå ein annan dimmensjon, der gode krefter snakkar til oss ved hjelp av søte små lysskiver som tilsynelatande dukkar opp på bilete i etterkant. 

Ein "orb", endeleg tatt på fersk gjerning!

Om du likar tanken på at gode krefter kommuniserer via flekkar på bilete, IKKJE les vidare på dette innlegget. Sjå gjerne på TV-Norge FEM sitt program "På den andre siden", og lev vidare i trua.

Om du vil ha ei heilt logisk, vitenskapleg forklaring, les vidare!

Kva nokon trur

Her er kva Marcello Haugen (ein av Noregs mest kjente klarsyne, død i 1967) seier (via kanalisert bodskap) til Tove Kristin Haugen (healer, klarsynt, husrenskar): "Det er en eksistens som er høyere enn våres. Den har utviklet seg og er ikke avhengig av det kroppslige lenger for å forflytte seg. Det er kun energikraften fra det høyere nivå, som nå begynner å åpnes opp for flere av oss. (...) De er her for å gi oss sin informasjon om andre eksistenser, og at det er andre eksistenser som kan forflytte seg raskere enn vi kan fatte."

Eh...vel...ja...fint!

Programmet "På den andre siden" hadde for ei tid sidan eit program som omhandla "orbar", der dei mellom anna hadde alliert seg med ein fotograf som skulle forklare "orbar" frå ein fototeknisk synsvinkel.
Problemet var at fotografen ikkje hadde kunnskap om elementær fototeori, noko som medførte at han måtte innrømme at det var nokre typar orbar som han ikkje kunne forklare (noko som sjølvsagt vart brukt som argument for at "orbar" eksisterer). Flaut for fotografen. Personleg satt eg og reiv meg i håret...

Kort og greit
"Orbar" er skapt av støv, vassdropar eller andre luftborne partiklar.
Lufta er full av støv, sjølv om du ikkje kan sjå det med auget. Mengda og type partiklar varierer basert på mange faktorar, mellom anna klima, vindretning og generell luftaktivitet.
Støv er generelt skapt av mange naturlege og menneskeskapte prosessar, og kan bestå av jord, pollen, vulkanstøv, partiklar frå eksos, røykpartiklar og andre partiklar som er små nok til å halde seg svevande i lufta. "Orbar" er ikkje skapt av partiklar i kamera eller på objektivlinsa, men derimot av partiklar rett framfor objektivlinsa.

Så korleis skjer dette?
Ultrafiolett lys frå kameraet sin blitz lyser opp støvet, og vert deretter fanga opp av kameraet si bildebrikke. Støvet ligg nær det inverterte fokuspunktet, som er det punktet framfor objektivlinsa som eit objekt må vere for å kome i fokus på ei gitt blendaropning. Dess nærare ein partikkel er objektivlinsa, dess større og meir uklåre vert "orbane", medan partiklar som ligg nært det inverterte fokuspunktet vert meir distinkt og tydelege.
Digitale kamera er sensitive for UV og IR-bølgelengder, og er såleis betre rusta til å eksponere "orbar" enn filmbaserte kamera. Men ein treng ikkje nødvendigvis blitz under eksponeringa, så lenge ein har ei sterk nok lyskjelde til å skape lysbrytinga.
Dei fleste digitale kamera med små bildebrikker (td kompaktkamera) har òg større djubdeskarpleik, noko som fører til at luftborne partiklar lettare vert synlege. Ein annan faktor som kan skape "orbar", er noko som på godt norsk vert kalla "circle of confusion". Dette er ein optisk flekk skapt av ei lyskjegle (frå eit objektiv), som ikkje kjem i perfekt fokus ved fotografering av ei punktlyskjelde.

Linserefleks er eit anna fenomen som kan skape "orbar". Eit objektiv har fleire linser som jobbar saman for å fokusere lyset på bildebrikka. Om linseelementa ikkje har tilstrekkeleg overflatehandsaming (antirefleksbelegg), kan ein få interne refleksjonar som syner på bileta som runde flekkar med ulik form.

Litt diffraksjonsteori

Teoretisk diffraksjonsmønster

Diffraksjon er spredning av lys rundt kanten av eit objekt. Denne lysbrytinga skapar mønster som vert kalla diffraksjonsringar.

"Støvorbar" har nokre klassiske karakterisika, mellom anna ei slags kjerne med fleire ringar rundt. Dette er diffraksjonsringane. Ein enkel måte å skildre desse på, er å tenke på ein vassdrope som treff ei vassoverflate. Då får ein ringar i vatnet. Lys oppfører seg på liknande måte, men evna til å sjå ringane er avhengig av oppløysinga på biletet og at "orben" ikkje er for nær objektivlinsa (men derimot nærare det inverterte fokuspunktet).

Interferenslys skapar mørke og lyse band. Nodale punkt opptrer som mørke band (bølgelengdene opphevar kvarandre), medan antinodale punkt opptrer som lyse band (bølgelengdene forsterkar kvarandre). Fiolett lys (med kortast bølgelengde) har minst diffraksjonar, medan raudt lys (med lengst bølgelengde) er mest utsatt for diffraksjon.
Som ein digresjon; ein kan òg sjå diffraksjonar på havet, td der bølger treff ein holme og vert bøygd rundt holmen slik at bølgene endrar retning.

Diffraksjon rundt eit objekt

Sjølve utsjånaden på "orben" vil endre seg alt etter kvar partikkelen ligg i forhold til aksesentrum i objektivet. Fargen på "orben" vil variere litt, alt etter kva type bølgelengder som skapar diffraksjonen.

Prøv i praksis
Om du ikkje forsto bæret av interferensteorien over, ta det rolig...
Du er heilt normal. Dette er hard teori!
Ta ein vanleg linsekikkert (prismeskikkert eller ein stjernekikkert), og sikt på ei punktlyskjelde laangt unna (td ei sterk stjerne eller planet). Still på fokuseringsknappen slik at biletet ikkje lengre er i fokus. Ser du noko kjent?

GoPro - 94 gram action!

GoPro er truleg det mest brukte (og kjente) actionkameraet for ekstremsport. Om du har behov for eit lite, lett 1080p-videokamera som tåler ein støyt, sjå litt nærare på GoPro Hero HD. Bruksområda er mange, men kameraet tilhøyrer kanskje eit anna segment enn du er vant med frå andre videokamera.

GoPro er lite, det veg faktisk i underkant av 100 gram i "naken" tilstand. Du har tilgang til eit utal tilleggsprodukt, mellom anna LCD-skjerm, samt tilkoplingsadapter for dei fleste føremål. Du kan til og med installere to kamera i eit spesielt 3D-hus, og spele inn filmar i ekte 3D.

Enkel betjening
Brukargrensesnittet er veldig enkelt; du betener kameraet med to knappar, og det er ikkje høve til å gjere store endringar i innstillingane. Men det skal seiast; både automatisk eksponeringskontroll og auto-kvitbalanse fungerer overraskande bra.
Fokusen er fast (fokusområde 0.6m til uendeleg), og objektivet har blendar f/2.8.
Kameraet brukar SDHC-kort, og du bør velge eit kort i minst Klasse 4 for å få problemfri lagring av filmen. (Låg skrivehastighet på kortet medfører at kameraet leverer meir data enn det som kan skrivast til kortet. Dette kan medføre feil og hakking under avspeling).
Kameraet er godt beskytta av eit vasstett og robust kamerahus i polykarbonat, og er faktisk vasstett ned til 60 meter.

Kva vel du?
Eg har brukt min GoPro til diverse meir eller mindre nyttige føremål, mellom anna å filme med kameraet i fronten av bilen, samt å filme frå radiostyrt modellhelikopter.
Du kan velge ulike versjonar av kameraet. Dvs, kameraet er det samme, men det følger med ulike mengder og innhald av tilleggsutstyr.
Dei fire hovudversjonane er Naked (kun basisutstyr), Motorsports (mange hurtigfester, samt kraftig sugekoppfeste for bil), Surf (mellom anna fangreim og spesialbrankett) og Helmet (mellom anna hjelmstropp og hodelyktstropp). I tillegg kan du oppgradere med chestmount, ridekit etc. eller sette sammen eit utval etter eige behov. GoPro har òg ein billigversjon med litt redusert oppløysing og ekstrafunksjonalitet, GoPro HD Hero 960.

Her er ein eksempel film eg har laga, som såvidt viser litt av potensialet til GoPro:

Ny utgåve
No er GoPro komen i ny utgåve, med fleire nye funksjonar og forbetra spesifikasjonar. Storleiken er den samme, slik at du framleis kan bruke tidlegare innkjøpt ekstrautstyr. Vi har den sjølvsagt i vårt sortiment.

Kunsten å fotografere grupper

Er det noko vi likar å ta bileta av, så er det grupper! Berre tenk på bursdagar, konfirmasjonar, bryllaup, kongressar, sosiale samankomstar etc... Men vert det eigentleg så bra? Kvifor ser folk i alle retningar? Kvifor skal det vere så vanskeleg å ta bilete av mange samtidig?

Lang, lang rekke...NEI
Om du har 20 stk i ei gruppe, er det ein heller dårleg idè å stille alle på ei lang rekke. Du får riktignok truleg alle med på biletet om du går langt nok unna. Men du sløsar mykje med plassen, og det vert vanskeleg å sjå kven som er med på biletet. Og ikkje minst; bilete vert ganske så stygt!
Tenk heller på at du har eit utsnitt i 4:3 format (kompaktkamera) eller 3:2 format (spegelrefleks) som skal fyllast ut. Du må dermed stille folk i fleire rekker, gjerne minst tre rekker.

Klassisk vs moderne
Det klassiske gruppebiletet er kjenneteikna ved rektangulært oppsett, sortert på kjønn og farge på kleder, nøytrale ansiktsutrykk, lik plassering av føter og hender.
Biletet vert fint, offisielt, ryddig, strukturert...men litt kjedeleg i nokon situasjonar.
Då er det er lov å tenke litt moderne, ved å sørge for at alle ansikta i allefall er med, og deretter sortere armar og bein slik at folk ser nokonlunde naturlege ut. Prøv gjerne litt henslengt oppsett, der folk støttar seg på skuldrane til kvarandre, ser avslappa ut, og der det går an å sjå at vi har ei gruppe med personar som er trygge på kvarandre.
Vel stil etter kva type gruppe du skal fotografere. Sjølvsagt passar ikkje alle stilar i alle situasjonar.

Begynn heilt nederst
Eit klassisk trekk er å fotografere personar i ei trapp. Det er naturlegvis ganske logisk, sidan vi då får stabla personane i høgda på ein enkel måte. Men mange gjer ein stor feil her. Feilen skuldast ofte at personane stiller seg opp sjølv. Og då vil INGEN stå heilt framme, noko som medfører at folk ofte vert ståande veldig høgt oppe i trappa.
Ta kommandoen, dirigèr folk dit du vil ha dei, og start å plassere personane heilt nederst i trappa; ja faktisk heilt nede på bakkeplan. Kvifor? Det forstår du snart.

Kom deg opp
Har du lagt merke til at dei som skal fotografer ofte automatisk hukar seg litt saman (og ned)? Gjerne med ein fot litt fram i skikkeleg stilreint telemarknedslag? Det som skjer då, er at kameraet kjem lavare ned. Vondt vert då verre.
Kom deg opp! Du har sikkert lagt merke til at røynde fotografar står på ein krakk, stol eller stige. Det er ikkje utan grunn! Det viktigaste med eit gruppebilete er at alle personane sitt ansikt er med på biletet, og at dei er skarpe.
Då treng du:

• fri sikt til alle ansikt
• tilnærma lik fokusavstand til alle ansikt

Tenk på tverrsnittet på gruppa. Den er ofte ein rettvinkla trekant, der den lengste sida (hypotenusen) består av hauda til personane i gruppa. Kanskje er vinkelen på denne sida 60 grader. For å få lik avstand frå kameraet til alle hauda, må du kome deg i ein vinkel slik at kameraet siktar mot hypotenusen med ein tilnærma rett vinkel (eller i det minste så bra du får det til). Då forstår du kanskje kvifor det ein idè å kome seg litt opp! Teikninga oppsummerer prinsippet ganske greit.

Når du no kjem deg opp, er det ingen som har ansiktet skjult bak andre personar (hurra!) og alle er skarpe (hurra!) sidan alle står like langt unna kameraet. Du slepp å bruke blendar f/22 for å få alle i fokus...

Siluett og vinkling
Ok, no har alle kome seg opp i trappa og du har funne deg ein krakk å stå på. Då kan du sjekke siluetten, eller korleis den bakerste rekka avteiknar seg mot bakgrunnen. Det ser mest ryddig ut om alle på bakerste rad er nokså like høge. Om høgda varierer ein del (noko den ofte gjer), så plasser dei høgaste i midten, og gradèr høgda utover mot sida. Det ser sjeldan fint ut dersom siluetten ser taggete ut grunna stor ulikskap i høgder. I radene framfor er dette ikkje like synleg, men prinsippet gjeld eigentleg her òg.

I tillegg kan det ofte vere fint om du klarer å vinkle personane litt slik at dei blir ståande med flatsida litt inn mot midten (skulder bak skulder), mot fotografen. Då vert gruppa ramma litt betre inn, og du får plass til enno fleire personar sidan folk no ikkje står skulder i skulder.

Armar og føter
Det ser ein smule uryddig ut om alle held armane på ulik måte, og føtene sprikar i alle retningar. Bli samde om noko som ser fint ut. Alle på samme rad kan i allefall med fordel ha armar og føter stokka nokonlunde likt. Du TRENG ikkje gjere dette, resultatet kan bli skikklege bra likevel, om du berre sørger for at det ser naturleg ut.

Sortering
På meir formelle bilete kan det vere nuftig å stokke om på folk alt etter td. kva farge dei har på kleda.
Om du har to personar med rosa dunjakke, treng dei ikkje stå ved sidan av kvarandre ut mot eine sida. Då vere biletet ubalansert og virkar tungt mot ei av sidene. Ei praktisk eksempel kan vere fotografering av folk i bunad. Desse har ofte ulike grunnfargar, og då kan det vere lurt å stille desse litt opp symmetrisk etter fargar.

Blitz
Om du har ein blitz, bruk den! Både for å få fram blitzrefleksen i auget ("glimt i auget"), for å få lysna opp ev. skuggar i ansiktet, og fordi blitz i seg sjølv er ein indikator for å vise at biletet blir tatt. Det siste høyrest kanskje litt søkt ut, men etter fleire år bak meg i skulefotobransjen, har eg erfart at blitzlyset er med på å skjerpe forsamlinga og få gruppa til å konsentrere seg. Barnehagefoto utan blitz vert ofte litt ukonsentrert, fordi du ikkje får oppmerksomheta til ungane på riktig måte. Når det smell i blitzen, ser dei framover!

Vèr
Solrike dagar fungere sjeldan optimalt til gruppefotografering. Det vert mykje skuggar og hard kontrast.
Sats på overskya dagar, der sola lyser på eit jamnt skydekke og spreier lyset fin utover. Då kjem lyset frå alle kantar, og alle vert korrekt eksponert.

Sjiraff
Om du skal ta bilete av barnegrupper eller vaksengrupper, så er ein liten søt sjiraff frå Biltema uvurderleg! Den har fire lange bein, slik at du kan sette den opp på haudet ditt medan du fotograferer. Sjølvsagt vil sjiraffen ramle ned, til alle si store begeistring! (JA, dette fungerer VELDIG bra på vaksne òg!) Ta sjiraffen ramle ned ein gong først, og ta så biletet når alle følgjer intenst med når du plasserer sjiraffen på haudet igjen. Om du har ei litt stiv og formell gruppe med vaksne personar, skal du sjå at stemninga stig nokre hakk når du leitar fram sjiraffen (min heiter forresten "Sjiraffen Slaraffen").

100 kamera, 40 ulike blikkretningar
Du kjenner truleg til problemstillinga.
Ei konfirmantgruppe der ein skokk med foreldre, tanter og onklar skal ta bilete av 40 forskremte ungdommar samtidig. Alle ropar og skrik, og blikka går i alle retningar. Om du då skal få eit offisielt bilete av god kvalitet, må du rett og slett ta kontrollen. Klapp i hendene, få alle si merksemd, forklar at du skal ta eit offisielt bilete, og at ALLE tantene får ta sine bilete ETTERPÅ. Få fokus på gruppa di, og ver myndig og tydeleg slik at dei veit at det er DEG dei skal sjå på.

Eg kjenner til ein norsk pressefotograf som i lang tid gjekk rundt med ei gul påskefjøyr festa på blitzen sin. Ja, det såg håplaust barnsleg ut, men kven trur du den kjente politikaren såg på? Dei 99 med kamera, eller han eine med ei dustete gul fjøyr på blitzen? Point taken?

Siste tips
Det er mange som er ukomfortable og usikre i gruppefotosamanhengar.
Gjer dei ei teneste ved å ta kommandoen, sei kva du ynskjer, diriger folk rundt (ta tak i dei og skubb dei gjerne rundt!). Folk er stort sett som ein saueflokk, du må vise korleis du vil ha det.
Du får aldri eit bra resultat ved å stå stille med kameraet og håpe at folk stiller seg opp korrekt og ser pynteleg i kameraet. Skal du ha eit bra gruppebilete, må du jobbe for det!

When you wish upon a star...

I starten av oktober kvart år, er meteorsvermen Draconidane aktiv. Normalt er denne svermen nokså middelmådig, men i år vart showet ganske så bra. Då måtte eg sjølvsagt fram med kameraet.

Eit utsnitt som viser ein meteor på veg gjennom atmosfæren.

Meteorsvermar for dummies
Skulda for denne meteorsvermen skal i all hovudsak leggast på kometen 21P/Giacobini-Zinner. P`n i kometnamnet indikerer at dette er ein periodisk komet, dvs at den har ei fast bane rundt sola (i motsetning til kometar som kun streifar innan solsystemet og forsvinn vidare ut i rommet).
Denne kometer brukar omlag 6.6 år på ei runde rundt sola, og legg etter seg eit støvband på si reise. Dette støvbandet har størst tetthet når den nærmar seg sola. På eit gitt tidspunkt kvart år kolliderer jorda inn i denne støvskya, og vi opplever ein meteorsverm. Du kan samanlikne det med å køyre bil i snøvèr. Snøfnugga står stille (relativt sett) i forhold til bilen si frontrute, men likevel ser det ut som om snøfnugga stråler mot ein frå eit punkt framfor bilen. Det samme skjer med jorda; vi kolliderer inn i støvskya, og meteorane strålar tilsynelatande ut frå eit stjerneteikn på himmlen. I dette tilfellet er stjerneteiknet Dragen, Draco, derav Draconidane.
Skjønt, sverm og sverm...
Folk har ofte litt store forhåpningar til meteorsvermar. Ein typisk meteorsverm har ein aktivitet på ca 10-15 meteorar pr time under ideelle forhold (mørk himmel utan dis og måne). Ikkje akkurat spektakulært. Ein rutinert meteorobservatør ser dog erfaringsmessig mykje meir enn ein nybegynnar. Du må vite kva du skal sjå etter.

Men ein meteorsverm kan òg vise kraftige musklar. I enkelte år kan aktiviteten på enkelte svermar vere tildels heftig. Dei kraftigaste utbrota til svermen Leonidane nådde i 1833 faktisk over 100.000 pr time! Det vert nesten 30 meteorar pr. sekund. DÅ regnar det meteorar! Slike hendingar er likevel ganske sjeldne.

Kva med i år?
I år var det bra "meldingar" for Draconidane. Forskarar estimerte timeratar på over 500. Men ein nesten full måne i sør vaska ut kontrasten på himmelen, slik at dei svake meteorane drukna. Likevel vart det eit ok show. På det meste talte eg 5 meteorar innan eit 10 sek. intervall. Fleire gongar såg eg skurar på 3-4 meteorar samtidig. Men det kunne òg gå fleire minutt mellom kvar gong eg såg noko. Slik er det med meteorar, dei er uforutsigbare.

Ein Draconide mot himmelbakgrunnen.
Legg merke til den oransje støvskya som meteoren etterlot seg.

Korleis fotografere meteorar?
Stativ og tråd/fjernutløysar er eit must. I tillegg treng du lyssterk optikk (gjerne f/1.8 eller større), høg ISO (1600++), lang eksponeringstid, moderat vidvinkel (ca 24-35mm og flaks!
Her nyttar det ikkje å sitt med fingeren på utløysar knappen. I det du ser meteoren, er det for seint å trykke på knappen. Trikset er å sette i gang kontinuerlege eksponeringar, slik at lukkaren stort sett er open heile tida. Om du brukar for lang eksponeringstid, risikerer du at himmelen vert for lys. Du må difor prøve deg litt fram.

Under meteorsvermen natt til laurdag brukte eg Canon 7D med Canon 24mm f/1.4L objektiv.
Lukkartida satt eg på 30 sek, ISO var 1600, og blendar f/2.2. Dette gav eit godt kompromiss mellom skarpt bildefelt, høg nok sensitivitet og passe eksponert himmelbakgrunn. Eg brukte ein programmerbar fjernkontroll (Canon TC-80N3) som automatisk eksponerte 30 sek eksponeringar med 2 sek mellom kvart bilete. Då kunne kameraet stå og jobbe sjølv, medan eg observerte meteorsvermen visuelt. Du må rekne med å slette mange bilete, her er det definitivt prøve-og-feile-metoden! Eventuelt "hit-or-miss".
Sjølv ved å bruke 24mm objektiv, er det litt begrensa kva synsfelt ein får på himmelen. Om du brukar ekstrem vidvinkel, får du riktig nok dekka større delar av himmelen, men meteorane blir veldig små. Brukar du større brennvidde, vil du få store, men få meteorar på bildebrikka. Du må difor òg ta eit val sjølv. Og utsnittet er uansett eit sjansespel. Det typiske er sterke meteorar som akkurat IKKJE går inn i synsfeltet på kameraet. Men kven kan vite?


Resultatet
Om du brukar stativ, kan du sette saman fleire eksponeringar med meteorar til eit bilete, og såleis få ein god visuell representasjon av svermen og utstrålingsmønsteret.

Dette biletet er satt saman av 10 bilete, og viser tydeleg at meteorane stråler ut frå eit punkt på himmlen.
Trykk på biletet for ein større versjon.

Neste forutsigbare meteorsverm av betydning er Gemindane rundt 13-14.desember. Den har ein nokså stabil timerate på ca 50-60 (ca 1 pr. min), og har nokså klare og sterke meteorar. I år vil månen øydelegge ein del, men merk deg datoen og gjer klar kamera!

To UV or not to UV...

Ikkje for å starte ein større diskusjon, men Eurofoto fekk eit spørsmål på Facebook-sida som eg tenkte at eg skulle utdjupe litt. Spørsmålet gjeld i utgangspunktet UV-filter, og i kva grad desse fungerer saman med polaroidfilter eller ikkje. Eg dreg poenget litt vidare, og skal prøve IKKJE å slå eit slag for UV-filter generelt sett.

Litt UV-historikk
I den tid fotografisk film hadde si storhetstid, vart UV-filter brukt hyppig for å forhindre blåstikk
på bilete pga ultrafiolette bølgelengder (<400nm). Fotografisk film hadde som oftast tre emulsjonar (lyssensitive lag), som kvar for seg var sensitiv for raudt, grønt og blått lys. Det blå laget var dog ikkje kun sensitiv for blått lys, men òg til ei viss grad ultrafiolett. Dette medførte at det blå laget ofte fekk meir eksponering, noko som gav eit blåstikk på bileta. For å forhindre dette, brukte mange eit UV-filter som kutta alle bølgelengder under ca 400nm (nanomenter). Filteret hadde særleg stor effekt på disige dagar, der objekt laaangt vekk i bakgrunnen nesten kunne bli usynleg pga overeksponering av UV-lys.

I dag har digitalkamera UV-filter plassert framfor sensorbrikka, og såleis er det ikkje lenger behov for denne filterfunksjonen i kombinasjon med dagens objektiv. Ok, så UV-filterfunksjonen er ikkje-eksisterande.

Kvifor ikkje?
Men kvifor kjøper så folk UV-filter? Jo, det blir brukt som eit beskyttelsesfilter framfor frontlinsa, i tillfelle ein skulle vere vere uheldig. Grei nok tankegang, men det er nokre svake punkt her:

• UV-filter vert ofte brukt (og selde) i kombinasjon med billige (og dårlege) kit-objektiv. Med andre ord; gjer eit dårleg objektiv enno dårlegare ved å plassere eit ubrukleg filter framfor. 
• Dersom du er så uheldig at objektivet går i bakken, og UV-filteret tek støyten; trur du ikkje at frontlinsa uansett ville ha blitt skada?
• Kva trur du at solblendaren er til, bortsett frå å skugge for sola? La solblendaren stå på konstant.
• Kvifor risikere strølys, kontrastfall og interne refleksjonar på eit dyr og bra objektiv? Min Canon 85mm f/1.2L har aldri sett eit UV-filter, for å seie det slik!
• Optikkprodusentar brukar ikkje enorme ressursar på å få perfekt optikk med så få linseelement som mogleg, for at du skal plasser eit stykke med middemådig glas framfor frontlinsa.
• Dersom du stadig vekk skadar frontlinsa på objektivet ditt, bør du sjå litt på korleis du behandlar utstyret ditt. Etter å ha fotografert tildels mykje i 15-16 år, har eg personleg aldri fått skade på ei frontlinse.

Men...
Eg skal innrømme at eg har opptil fleire UV-filter. Dei har faktisk ein brukandes funksjon. Veldig mange objektiv, som i utgangpunktet har vèrtetting, MÅ kombinerast med filter i front for å få fullstendig beskyttelse mot støv og fuktighet. Dette gjeld òg dei dyrare objektivseriane. Når du fotograferer i støvete omgjevnader, er det greit å kunne skru av filteret etter ein hard dag på jobb, og berre skylle det i vatn for å få vekk støvet.

Polaroidfilter derimot, kan vere stas.
Om ein ikkje vert for ivrig.
Men det får eg sjå på ein annan gong...

Å fotografere verb

Tenk deg litt om. 
Kva fotograferer du? 
Ting? 
Personar? 
Motiv? 
Eg skal gi deg eit bra tips. 
Prøv å fotografere verb!

Uklår, både med og utan hatt.

Ein dyktig fotojournalist lærte meg dette ein gong. Han sådde ein tanke i meg om at handling ofte skildrar ein situasjon betre enn objekt. Av og til er det greit å ta bilete av ting (substantiv). Ganske enkelt fordi ting skildrar ting. Men av og til (faktisk ofte) har det ein tendens til å bli litt statisk. Tenk på alle dei flotte "mann framfor hus"-bileta du finn i norsk lokalaviser. Gjerne der historieforteljaren er ein journalist med kamera (noko som IKKJE må forvekslast med ein fotojournalist). Funksjonen til eit avisbilete er å fange lesaren, få han til å stogge opp på sin veg frå side 1, og gjere lesaren så interessert at han les teksten og saka som ledsagar biletet. Då fungerer sjeldan "mann framfor hus"...
(Fotojournalist Oddleiv Apneseth er eit hederleg unntak. Han er  rådyktig på "mann framfor hus" og "prest framfor traktor"!)

Tenk kor mykje artigare det er å fotografere ting som skjer! Eit bilete der det er ei handling som styrer motivet, og der du faktisk føler at motivet er i rørsle. Då skal du tenke på verb! For verb er noko som skjer! Og noko som skjer er ofte betre enn ting som kun er!

Eg er fast fotograf på ein stor, årleg norsk countryfestival.
Der er det mykje som skjer!
Det er faktisk sjeldan at ting ikkje skjer!
Eit typisk motiv er folk som dansar.
Litt lang lukkartid, ein motiv i konstant rørsle; og så er ein i boks!
Ikkje ein pixel i biletet er skarpt, ikkje ein fot står stille.
Men biletet fungerer likevel.
Fordi det skjer noko!
Difor er lurt å fotografere verb!
Ikkje alltid.
Men oftare.
Enig?

Knallgod svart/kvitt med LAB

Svart/kvitt hadde si storhetstid før fargefilmen kom. Likevel er svart/kvitt framleis svært populært. Kva er det med svart/kvitt som er så interessant? Og korleis lagar ein eigentleg god svart/kvitt basert på eit digitalt bilete?

Svart/kvitt tatt med film på Mamiya RB67 6x7 mellomformat (120-film)

Generelt om svart/kvitt

Du har sikkert lagt merke til det. Ta eit nokså middelmådig bilete, gjer det om til svart/kvitt, og brått ser biletet litt betre ut med ein gong. Kanskje skuldast det at du kvittar deg med forstyrrande fargar? Kanskje vert det meir harmoni mellom ulike flater i biletet?

Men uansett kva du gjer, ikkje bruk svart/kvitt funksjonen i kameraet. Då har du ikkje høve til å bruke biletet i fargeversjon. I tillegg vil du kunne oppnå mykje betre svart/kvitt ved å gjere denne jobben sjølv frå grunnen av.

Om LAB

RGB er ein fargemodell som går ut på å definere fargar som additiv kombinasjon av tre fargar (raud, grønt og blått), der kvar "primærfarge" kan delast inn i 256 nivå (ved 8-bits filer). Ved å kombinere desse verdiane, får ein tilgjengeleg ein palett på ca 16.7 mill fargar. Stort sett nok! Ulempen er at denne modellen ikkje er så veldig god til å strukturere fargane slik auget vårt ser dei.

LAB derimot, er ein fargemodell som blir brukt for å definere eit fargerom på ein spesiell måte. Her vert ein farge definert i eit tredimmensjonalt koordinatsystem med A, B og L-akse. A-aksen går frå grønt til raudt, B-aksen frå blått til gult, medan L-aksen er lysstyrka (L for luminance). (RGB er forøvrig basert på LAB, så eigentleg er det LAB som er grunnfargemodellen!)

Kort fortalt, all fargeinformasjon ligg i to aksar, medan den tredje aksen viser lysstyrka og kontrasten.

Ein gråfarge blir dermed ikkje definert med tre fargar, som i RGB, men i kun ein verdi. 

Er dette nuftig med tanke på svart/kvitt?

Ja.

Veldig nuftig!

Ved å bruke LAB-modellen, kan vi kaste A og B-kanalen, og så sitte tilbake med ein kanal som i prinsipppet innheld all svart/kvitt-informasjonen, slik auget registrerer lys og kontrastar!

Kryptisk? Ja, sjølvsagt. Men som min matteforelesar på høgskulen sa det: 

"-Noken ting må me berra godta at SLIK e da... Og dao ekje det grunn til å henga seg opp i kvifor."

Det essensielle her er at vi lærer oss å bruke denne teknikken. Og det er heldigvis ganske så enkelt! 

Så, korleis?

Det enklaste er å bruke industrileiaren innan bilethandsaming, Adobe Photoshop. Andre program har samme funksjonane, men her brukar eg Photoshop som døme:

• Opne fila i Photoshop.
• Gå til "Image", "Mode" og endre fargerommet frå "RGB Color" til "Lab Color".

Hmm...
Ingenting skjedde...

Nei, det er fordi vi kun har endra måten fargane blir strukturert på. Det skal sjå likt ut.

• Gå inn i"Channel"-paletten.
• Legg merke til at at vi no har kanalane "Lightness", "a" og "b". Trykk på kanalane for å sjå på kva informasjon som faktisk ligg i dei ulike kanalane. Eg trur du kjem til å bli overraska over kor lite informasjon som ligg i fargekanalane, "a" og "b". Mesteparten av bildet ligg faktisk i "Lightness".

La oss difor slette fargekanalane og konsentrere oss om "lightness":

• Velg "Lightness"-kanalen
• Gå på "Image", "Mode" og "Grayscale".
• Bekreft at du vil slette fargeinformasjonen.
• Biletet er no i grayscale, med kun ein kanal.
• Om du no vil bearbeide det i RGB (noko som kan vere praktisk med tanke på sluttproduktet), konverterer du biletet til RGB via "Image" og "Mode".

No kan du leite fram kurveverktøyet (CTRL + M), og justere litt på kontrasten slik at du får skikkeleg smell i biletet.

Såg dette vanskeleg ut? Første gangen er det litt uvant, men etterkvart går det leikande lett.
Om du er vant med å lage actions i Photoshop, kan du lage ein action som gjer denne jobben automatisk for deg, men samtidig stoppar opp slik at du kan sjekke kurvejusteringa på kvart bilete.

Dan McCafferty, vokalist i Nazareth, fotografert med Canon 5D.
Svart/kvitt produsert med LAB-teknikken skildra i dette blogginnlegget.

One more thing...
Eit siste tips på tampen; LAB eignar seg godt til å justere kontrast i fargebilete med. Ved å justere kun "lightness"-kanalen med td. kurver, kan du få endra på kontrasten i biletet utan at det går ut over fargane. Ei kontrastjustering i RGB medfører at alle tre fargekanalane vert endra for å oppnå ønska resultat, noko som ofte gjer at du må finstille fargane litt i tillegg. I LAB lar du fargane vere i fred, og endrar kun kanalen som faktisk innheld kontrasten! Ganske smart!

Smooth, feel & flow

Du har sikkert eksperimentert litt med lang eksponeringstid på rennande vatn. Då har du truleg òg møtt utfordringa med for mykje lys.

Resultatet av ekstrem bruk av fleire eksponeringar. Vatnet ser nesten ut som is.

Utfordringa
Du har funne den perfekte elva/fossen.
Du køyrer ISO så langt ned det går, du vel liten blendar (f/11-f/16).
Du får eit heilt ok bilete, men elva blir liksom ikkje "smooth" nok.
Du får for mykje lys, og biletet blir overeksponert når du brukar lang nok eksponeringstid til at elva vert perfekt.
Du gidd ikkje vente til kvelden (mindre lys), for då startar maratonsendinga med "E39- minutt for minutt"...
ND-filter? Nei, det har du ikkje...

Løysinga
Lang eksponeringstid midt på dagen (gjerne ein varm dag) skapar problem med mykje elektronisk støy.
Om du brukar blendar mindre enn f/16, vert diffraksjonsuskarpleiken så sjenerande at det går ut over sluttresultatet. Ein måte å løyse utfordringa vår på er å ta fleire eksponeringar.
Ta mange, kortare eksponeringar. Lange nok til at du får ei ok effekt, men kort nok til at biletet ikkje vert overeksponert. Kombiner deretter desse bileta i eit bilderedigeringsprogram. (Det seier seg sjølv at bruk av stativ ikkje berre er anbefalt, men påkrevd!)

• Legg to og to bilete oppå kvarandre.
• Reduser gjennomsiktigheita (opacity) på det øverste biletet til 50%. Då vil dei delane som ikkje har endra seg framleis sjå like ut, medan områder med rørsler vert meir utviska.
• Kombinere to og to bilete. Dette gjer du i ein pyramidestruktur (td 16 originalbilete, kombinert til 8 bilete, som igjen vert kombinert til hhv 4, 2 og til slutt eit bilete.

Resultatet
No oppnår du eit bilete der vatnet har vorte heilt utviska og silkemjukt.
Det er forøvrig mange måtar å kombinere dei ulike laga på i Photoshop, dette er berre ein metode som kan brukast. I tillegg til at det rennande vatnet blir smooth, vil òg støyen i biletet verte kraftig redusert. Dette skuldast at støyen varierer frå bilete til bilete, og vil difor bli viska ut når du kombinerer fleire eksponeringar. Smart!

Dette biletet er basert på 8 eksponeringar, tatt midt på dagen i sterkt sollys.

Neste gong skal eg vise ein enkel og grei måte å lage knallgode svart/kvitt-bilete ved hjelp av fargerommet LAB.

Utan ein tråd...

Nakenbilete kan vere ganske eggande...

Beklager, men dette vert ikkje eit blogginnlegg med puppar, lår og andre delar. Derimot skal eg snakke litt om hud, og kva utfordringar som ligg i å fotografere personar med relativt sparsomlege mengder klede. Eg vil tru at flesteparten av folk i parforhold har tatt bilete som kanskje ikkje vert satt i album. Ikkje du? Yeah right...eg høyrer du seier det...

Vi snakkar i prinsippet om ein type portrettfotografering der former, linjer og skuggar spelar ei hovudrolle. Litt av kunsten er å halde på spenninga, utan å nødvendigvis avsløre for mykje. Det er kanskje meir interessant med det ein IKKJE ser, enn det ein ser.
I tillegg lurer du kanskje på kva to egg har med nakenfotografering å gjere. Stikkordet her er struktur, lyssetting, kontrastar og form. Klarer du å ta bilete av egg på denne måten, har du forstått mykje!

Lokaler
Det er ein spesiell setting, så det er viktig at vedkommande kjenner seg komfortabel. Kjente omgjevnader, god temperatur; det er mykje som spelar inn.


Struktur og tekstur
Tenk meir på linjer, former og struktur enn på kroppsdelar. Sjå på korleis linjer kjem inn i og forlet utsnittet. Gå nært (fysisk og med brennvidde), og konsentrere deg i første omgang om delar av kroppen, framfor heilpositur. I starten kan det vere greit å bruke eit utsnitt som gjer at du ikkje får med bakgrunn,. Ev. kan du bruke ein heilt mørk/svart bakgrunn, men det kan vere vanskeleg å få til i eit lite rom med lyse veggar.


Svart/kvitt
Det kan vere ein ide å start med svart/kvitt. Då er det enklare å konsentrere seg om former og skuggar. Som den kjente fotografen Ansel Adams sa det på spørsmålet om kvifor han foretrakk svart/kvitt:
- Those darn colors keep getting in the way.
Ansel Adams var landskapsfotograf, men prinsippet gjeld likeeins for hud. Mange seier faktisk at nakenfotografering minner mykje om landskapsfoto; det handlar mykje om former, linjer og struktur, men i ein annan målestokk og setting.

Lyssetting
Mjukt lys er mykje brukt. Dette betyr at ein nyttar lyskjelder der lyset vert spreidd via ei stor overflate. Ein metode kan vere å sette eit kraftig lys eller blitz bak eit kvitt, tynt plagg som spreier lyset. I studiosamanheng brukar ein reflektor, diffusor eller softboks til dette. Når ein har ei stor lyskjelde, får ein mjuke overgangar mellom lys og skugge, og huda får låg kontrast. Dette skapar eit flatterande lys som skjuler mykje av strukturen i huda. Ulempen kan vere at lyset sprer seg ofte i heile rommet, og det kan vere litt vanskeleg å kontrollere det.
Hardt lys er derimot eit lys som har avgrensa overflate, og som såleis skapar skarpe skuggar. Dette lyset kan fungere veldig god til å skape siluettar. Ved å bruke punktlyskjelder (td blitz utan lysmodifisering, på litt avstand), kan du "male landskapet". Det kan vere ein fordel å ha eit stort, mørkt rom, slik at ein har litt betre kontroll over kvar lyset vert reflektert.
Hud i seg sjølv har ei overflate som spreier lyset, så det er nokså enkelt å få mjuk og flatterande utsjånad. Vindaugslys er ofte det enklaste, dette er effekten du får av lys som kjem inn eit stort vindauge. Overskya vèr gir eit mjukt og flatt lys.

Detaljar
Som sagt; her er det snakk om å ikkje vise for mykje. Det er betre å lage ein bildeserie på fleire bilete, enn å skulle ha med alt i eit bilete. La gjerne vedkommande bruke hender og kroppen til å skjule kroppsdelar. Dette skapar spenning, og lagar i tillegg fleire linjer og former som bryt opp biletet.
Det er sjeldan at fjes er interessant i slike typer bilete. Dette kan vere greit av fleire grunnar, då det er mange som ikkje er komfortable med å kunne identifiserast.

Kontrastar
To bilete av samme motiv kan ha dramatisk ulik utsjånad, alt etter korleis kontrasten vert handsama i bileta. Bruk kontrast for å framheve linjer og sette fokus på spesielle delar av biletet. Naken hud er i hovudsak store homogene flater, så det gjeld å bruke kontrasten aktivt for å skille ulike flater frå kvarandre.

Forøvrig er det mykje å lære av dyktige aktfotografar. Min personlege favoritt er Andreas Øverland. Rådyktig fyr som tek fantastiske aktbilete! Få inspirasjon!

Litt humor på tampen: Om du ikkje har sett denne videoen frå 1998: god fornøyelse!

Månefotograferingslynkurs

Månen fotografert med 540mm brennvidde.

På sommaren står sola høgt på himmelen, og månen står difor tilsvarande lågt. Du har kanskje lagt merke til ein blodraud, lav fullmåne i sør? No utover hausten synk sola lågare, og månen stig på himmelen. Klar for eit kjapt månefotograferingslynkurs?

Månen er eit fasinerande objekt, men mange har problem med å få gode bilete av den. Problemet knyttar seg ofte til lysstyrke og brennvidde. Enten blir den for liten, eller så blir den for lys. 

Eksponering

Kort fortalt er månen ganske lyssterk. Utfordringa er ofte at folk har så låg brennvidde ("forstørring") at månen kun blir ein liten del av bildeflata. Om du ikkje brukar spotmåling, vert dermed lysmålaren lurt til å tru at himmelbakgrunnen ikkje skal vere svart. Kameraet peiser eksponeringa opp, og månen blir overeksponert. Løysing; bruk spotmåling på måneskiva (eller bruk manuell innstilling) og få korrekt eksponerte bilete.

Lukkertida skal vere nokså kort. Som eit utgangspunkt, kan du forsøke ISO 200, f/4, og 1/250 sek. Hugs at det sjeldan er lurt å sette fokusen på uendeleg; bruk manuell fokus slik at du slepp at autofokusen jagar ut og inn i håp om å finne fokus. 

Brennvidde

For å få detaljerte bilete av månen, bør du helst opp i 4-500mm brennvidde. Ein 200mm kan til ei viss grad vise detaljar på måneoverflata, men denne brennvidda fungerer best dersom du i tillegg kombinerer motivet med litt landskap (sjå bilete under). Lengre brennvidder kan du oppnå ved bruk av fast-/zoomoptikk, tele-konverter eller teleskop.

Rørsler

Månen bevegar seg på himmelen. Når du brukar lang brennvidde, er denne rørsla ganske tydeleg. Du må difor rekne med å måtte følge etter månen med stativet. (Handholdt er ikkje anbefalt)

200mm fungerer fint når du kombinerer månen med landskap!
Her ser du den tynne ne-månen, samt den jordopplyste delen
av månen (også kalla askelys). 

Månen kan fotograferast med fleire ulike teknikkar:

Afokalt

Dette betyr at du rett og slett fotograferer gjennom td. ein vanleg prismekikkert (eller spottingscope). Sett kikkerten på eit stativ, eller legg den frå deg slik at du får eit stabilt bilete. (Hugs at månen bevegar seg ganske raskt). Legg objektivet på kameraet (mobil fungerer òg fint!) inntil okularer på kikkerten, og trykk av! Høyrest ut som ei enkel og dårleg løysing... Løysinga er enkel, men den kan faktisk fungere overraskande bra!

Objektiv

Om du har zoomoptikk eller fastoptikk med lang brennvidde (400mm+), kan du bruke dette. Ulempen med zoomoptikk er at du ofte har veldig mange linseflater involvert i konstruksjonen. Dette kan skape problem med intern refleksjon og kontrasttap. Dess færre linseflater, dess betre. Såleis er fastoptikk bedre enn zoom.

Primærfokus

Dette betyr at du koplar kameraet til eit teleskop slik at teleskopet fungerer som objektiv. Har du spegelreflekskamera, får du kjøpt ein overgang som passar til ditt systemkamera. Du treng eit kameraadapter og ein T-ring, og så er du i gang! Då kan du oppnå brennvidder på 4-1000mm forholdsvis rimeleg. Primærfokus er den beste måten å ta bilete av månen på. Astronomiske teleskop er optimalisert for observasjon av svake og kontrastsvake objekt. Difor innheld teleskopa få linseelement (ofte 2 eller 3), men med nokså dyrt og bra optisk glas. Astronomiske teleskop har ikkje autofokus, og er såleis ikkje særleg egna til å fotografere objekt som bevegar på seg, men gir mykje for pengane. Du får ein god linsekikkert med 600mm brennvidde for ein billig penge, spesielt samanlikna med fastoptikk for systemkamera. Ta kontakt med underteikna om du treng hjelp med å velge teleskop, eller sjekk ut Japan Photo sin spesialbutikk for kikkertar, teleskop, mikroskop og spottingscope, dinkikkert.no.

Billig og bra 600mm teleskop!

Kort oppsummering:

• kamerastativ (fjernutløysar kan vere lurt!)
• lang brennvidde (400mm+)
• bruk spotmåling eller manuell eksponering
• kort lukkartid
• manuell fokus
• utgangspunkt: 200 ISO, f/4, 1/250s

"Back-button AF" - ein smart funksjon

Nokre funksjonar på spegelreflekskamera er meir opplagte enn andre, og diverre er manualane ofte litt mangelfulle på detaljerte funksjonar. Ikkje alle likar å lese manualar heller, så då må ein bruke prøve-/feilemetoden. Ein svært nyttig funksjon er gøymt litt ned i menysystemet. Vi snakkar her om splitting av eksponering og fokusering. Ofte kalla "back-button AF".  Litt kryptisk? 

Flesteparten brukar eit spegelreflekskamera på denne måten:

• Ser inn i søkaren.
• Zoomar.
• Komponerer biletet (sørger for at både tante Gudrun, onkel Agnar OG kamelen får plass i biletet).
• Trykker på utløysarknappen.

Det som skjer når du trykker på knappen, er følgande:

• Kameraet fokuserer og måler lyset i samme operasjon når du trykker knappen halvvegs ned.
• Kameraet tek biletet når du trykker knappen heilt ned.

Kurrant nok! Du kan finne tante Gudrun i søkaren, trykke knappen halvvegs ned for å fokusere slik at Gudrun blir skarp, og deretter rekomponere motivet slik at Agnar og kamelen får plass i biletet, men IKKJE er i fokus. (Tydelegvis tek kamelen og Agnar seg betre ut litt uskarpe....)

---

Dei fleste spegelreflekskamera let deg sjølv spesifisere kva funksjonar du vil ha på utvalde knappar. Dette gjev høve for å tilpasse kameraet til eige bruk og behov. På mitt kamera (Canon 7D) har eg valt å splitte default-funksjonar opp på ulike knappar:

• Når eg trykker utløysarknappen halvvegs ned, måler eg lyset og låser eksponeringa (dvs at kameraet kun måler lyset ein gong).
• Når eg trykker utløysarknappen heilt ned, tek eg biletet.
• Når eg trykker på ein knapp bak på kameraet med tommelen, fokuserer kameraet og måler lyset kontinuerleg så lenge du held knappen inne.

(Hugs at du med AF-Drive knappen kan bestemme om kameraet skal fokusere kontinuerleg eller kun ein gong (AI Servo vs One-Shot)).

Mitt val av fokusknapp

Hmm... Kameraet fokuserer ikkje lengre med utløysarknappen? Kva er vitsen med det?
Ofte kan det vere ein fordel å splitte fokus og eksponering slik at desse kan utførast uavhengig av kvarandre:

Enklare å låse fokus
Om du tek portrettbilete der motivet er utanfor sentrumspunkta (særleg når du har valt fast fokuspunkt i sentrum), kan du fokusere ein gong, og deretter ta så mange bilete du vil utan å måtte fokusere kvar gong. Med normal innstilling vil kameraet fokusere kvar gong du trykker ned utløysarknappen. Sportsfotografar brukar dette ofte, fordi funksjonen gjer det mogleg å stoppe autofokusen når noko uønska kjem inn i (eller passerer gjennom) biletet, UTAN at du treng å stoppe biletetakinga.

Enklare å ta bilete under kontinuerleg fokus
Når du fokuserer med kontinuerleg fokus, er det veldig sytalaust å kunne halde fokusknappen på baksida inne heile tida, medan du brukar peikefingeren for å ta bileta når du vil.

Enklare å overstyre autofokus ved full-time manuell fokus
Mange objektiv har høve til å fokusere objektivet manuelt, utan å måtte skifte mellom AF/MF på objektivet (overstyre autofokus med fokuseringsringen). Når du flyttar fokuseringa bak på kameraet, vert dette no enklare. No kan du fokusere manuelt, utan at utløysarknappen vil trigge autofokuseringa!

På Canon 7D kan du endre funksjonen ved å utføre følgande steg:

• Meny
• C.Fn IV: Operation
• Menypunkt 1
• Shutter butt. half-press: AE lock
• AE Lock button: Metering and AF start

Andre modellar kan ha funksjonane liggande i andre menyar. Leit litt rundt, så finn du det!

Poenget med dette blogginnlegget er å opplyse deg om at du kan endre på funksjonsknappane om du vil. Kva som fungerer best, kan variere frå person til person. Prøv deg litt fram!
Hugs at det kan vere eit poeng å opplyse dine pårørande om endringane du har gjort. Elles risikerer du at alle andre enn deg får uskarpe bilete med kameraet (personleg erfaring!).

Lyden er halve opplevinga

Den innebygde mikrofonen i spegelreflekskameraet fungerer forsåvidt greit til heimebruk, men er sårbar på fleire måtar. Mikrofonen er ikkje spesielt sensitiv, og plukkar òg opp mykje støy frå kamera og håndteringa av dette. Om du filmar mykje med spegelreflekskamera, kan difor ein ekstern mikrofon vere ei nyttig oppgradering.

Eg har i fleire år brukt Røde VideoMic, både på DV-kamera og på spegelrefleks. Røde er eit australsk firma som har spesialisert seg på mikrofonar. Dei har eit bredt utval med mikrofonar til alle formål, òg kameramikrofonar til DV- og spegelreflekskamera. Eg har i tillegg brukt min som ekstern mikrofon på min digitale lydopptakar.
Mikrofonen har eit frekvensområde frå 40 Hz til 20 kHz, og har eit valbart high-pass filter på 80 Hz. Dette kan vere greit å ha dersom du ynskjer å filtrere vekk lavfrekvent lyd (motorstøy etc.). Mikrofonen har god sensitivitet, og taklar relativt høge lydstyrker utan å klippe frekvensar. Motorsport og konserter taklar den fint! I tillegg er den av typen shotgun-mic, med super cardioid polart mønster. Dette vil seie at den hovudsakleg fangar opp lyd rett framover. I videosammenheng fungerer dette fint, den fangar i praksis opp lyden til det du filmar! Praktisk!
Røde VideoMic er ein monomikrofon med 3.5mm minijack-plugg. Om du ynskjer stereolyd, har Røde òg laga ein stereoversjon av VideoMic. Den er noko dyrare, men litt meir kompakt. Du plasserer VideoMic i hotshoe- (blitz) kontakta på kameraet, og pluggar minijack-pluggen inn på sida av kameraet. Mikrofonen sit fast i eit gummistrikkoppheng som dempar støy frå kamera og håndteringa av dette.
Om du vil, kan du skaffe ei lengre ledning og montere mikrofonen på ein bom. Då treng du gjerne eit par hender til...

Eit generelt tips kan vere å filme lengre sekvensar (spesielt der lyden inneheld mykje informasjon), og deretter trekke ut lyden på eit eige lydspor. Deretter kan du klippe saman fleire videosekvensar, med eit sammenhengande lydspor i botnen. Dette fungerer spesielt bra på tale- og kommentatorsekvensar. I tillegg vert resultatet mykje meir profesjonelt!

Filming med spegelrefleks - vert DET bra, då?

Canon EOS 7D med filmfunksjon

Då dei store kameraprodusentane introduserte videofunksjon på spegelreflekskamera, var det mange som rista på hovudet. Dette var jo funksjonar som kompaktkamera hadde hatt lenge, men med heller middelmådig kvalitet. Kva var forskjellen no? Og kvifor i alle dagar skulle vi ha bruk for noko slikt?

Nyhenda har revolusjonert marknaden!
Spegelrefleksar har nokon svært nyttige eigenskapar sammenligna med konvensjonelle dedikerte videokamera. To av eigenskapane er stor bildebrikke og høg sensitivitet på sensor.
Stor bildebrikke med store pixlar fører til at forholdet mellom signal (lyset som skal registrerast) og støy (elektronisk støy som kameraet sjølv genererer) aukar. Meir signal, mindre støy! Samtidig samlar store pixlar meir lys pr pixel (grunna større areal), noko som gjer at sensitiviteten aukar. Fleire foton treff kvar enkelt pixel, sammenlikna med ei mindre brikke.
Ei stor bildebrikke gjer det òg mogleg å få snevrare djubdeskarpleik, noko som gjer det enklare å isolere hovudmotivet frå bakgrunnen. Høve for begrensa djubdeskarpleik opnar ein ny, kreativ verden.

Filmfunksjon på spegelrefleks tillet bruk av eit større utval optikk, men kan vere litt uvant sammenlikna med vanlege videokamera. Grunna oppbygginga til spegelrefleksane, bør ein bruke manuell fokus. Ein må tenke litt på bildefrekvens (24, 25, 30, 50 eller 60 bilder pr sek), og videoformat (720x1280, 1080x1920). Kva medium skal eg bruke materialet på? Har eg behov for å kunne lage bra slow motion? Kva kvitbalanse skal eg bruke? Kvifor kan det vere lurt å investere i ND-filter? Korleis får eg betre lyd?

Nokre kamera- og filmingstips:

• Til bruk på internett, youtube, vimeo etc. så held 720p (720x1280) rikeleg. Video tek mykje plass!
• Lukkartida bør vere dobbelt så rask som frame rate`n, for å unngå uheldige effektar under panorering og raske rørsler. Td. 1/50s på 24/25 bilete/s, og 1/60s på 30 bilete/s.
• Tek du opp film med 50 eller 60 bilete pr sek, kan du med eit konverteringsprogram gjere dette om til 25/30 bilete pr sek, og såleis få slow-motion.
• Bruk fast eller eigendefinert kvitbalanse, slik at denne ikkje endrar seg under opptak som skal vere like.
• Korte klipp, prøv å hald klippa på 5-10 sekund, med mindre det skjer noko spesielt spennande. Studer gjerne ein spelefilm, og legg merke til kor korte klippa er der!
• Start filminga ca 5 sek før handlinga startar, og stogg 5 sek etter at handlingen har stogga. Dette gjer det enklere å klippe sammen ulike klipp. Du kan no nemleg velje om du vil bruke starten, heile opptaket, eller kun slutten av opptaket. Det er trasig dersom du kuttar heilt tett inntil handlinga, særlig om du i tillegg ikkje klarer å halde kamera heilt stabilt når du trykker på opptaksknappen. Då er det greit å ha litt ekstra opptak å klippe på.
• Ikkje følg hovudmotivet slavisk heile tida. Tillat deg å la motivet gå inn eller ut av biletet.
• Unngå zoom under opptak. Endre heller brennvidda mellom opptaka. Det er slitsomt å sjå zooming og overdriven panorering.
• Bruk ulike utsnitt. Store oversiktsbilete (Total), nære utsnitt (Nær) og små detaljar (Ultranær). Ved å veksle mellom ulike utsnitt, får du ein video som er meir behageleg å sjå på. Igjen; studer ein spelefilm, og legg merke til den bevisste bruken av utsnitt.



Røde Video Mic

• Stor blendar (lågt blendartal) gjev den minste djubdeskarpleiken. Utandørs på dagtid kan det ofte vere problematisk med FOR mykje lys om du ynskjer å bruke stor blendar, sjølv med ISO 100. Då kan det vere kjekt å ha eit nøytralt gråfilter (ND-filter) eller polaroidfilter som "tek" lys.
• Kjøp ein ekstern mikrofon med hotshoe-kontakt. Den innebygde mikrofonen vil fange opp støy frå kamera, f.eks. zoom-mekanikk, bildestabilisator, fokusering og handrørsler. I tillegg er mikrofonen av heller laber kvalitet. Ein anbefalt modell er den eksterne mikrofonen Røde Video Mic. Denne har 3.5mm plugg, og gjev deg ei heilt ny lydoppleving.
• Planlegg opptaka. Tenk på dei ulike klippa du treng for å skape resultatet du ynskjer. Sørg for å få nok representative opptak.
• Gå gjennom råmaterialet, og slett dårlege opptak FØR du startar redigeringa. Då er det lettare å få oversikt, og du slepp å fylle harddisken med opptak som ikkje skal brukast. 

Neste gong skal vi sjå litt meir på lyd!

f/139 - tilbake til opphavet

Siden vi no veit korleis eit camera obscura fungerer, er det jo freistande å forsøke neste steg. Eit pinholekamera er det enkleste form for kamera vi har. Ein treng ein lystett boks med eit hol i, litt negativfilm og aluminiumsfolie. Aluminiumsfolien vert dekka over hullet, for så å stikke eit lite hol med ein nål (ca 0.2mm opning er fint). Ein brukar aluminiumsfolie fordi det er forholdsvis enkelt å få eit hol med skarpe kantar. Filmen plasserer ein i bakkant av boksen, med emulsjonen mot holet. (Sjølvsagt må filmen ladast i totalt mørke...)

Panorama tatt med pinholekamera, 0.2mm opning og film med 6x12 format.
Legg merke til vignetteringa, som er ganske tydelig på dette biletet.

Men...kan ein ikkje bruke digitalkamera som pinhole?
Jo, i utgangspunktet er det ikkje noko problem, men ein støter på ei lita utfordring. Eit pinhole er jo temmelig lite, og dette medfører at ein gjerne opererar med effektiv blender på rundt 128 eller meir. Med ein so lita opning treng ein lang eksponeringstid. Den begrensa opninga gjer at biletet vert litt uskarpt pga diffraksjon langs kantane på holet. Men er det problematisk? Ikkje i seg sjølv. Pinhole er og blir sjarmerende uskarpt!
Dybdeskarpleiken på blender 128 er derimot temmelig stor, faktisk så stor at alle støvkorna på bildebrikka di vert VELDIG tydelege. Pinhole på digital speilrefleks fungerer, men du må rekne med å bruke mykje tid til å retusjere vekk støv!

Her ser du eit 100% utsnitt frå råfila, med nokså tydelege støvkorn på. 

Desse er ikkje synlege med meir normale blendarar.

Samtidig vil du oppleve at lyset som passerer gjennom holet vil lyse opp midten av biletet meir enn kantane. Om du har stor negativflate (f.eks 6x6 eller 6x12), vert denne effekta veldig tydelig. Du ser det i biletet over. Denne vignetteringa er særlig karakteristisk for pinhole, men rammar samtidig inn motivet på ein fin måte.

Slik lagar du digital pinhole:
- Ta eit kamerahusstøvdeksel (du har vel eit i reserve?), og borr ein 5mm opning i det.
- Lim på litt aluminiumsfolie framfor åpningen, og lag hol i det med ei nål (ca 0.2mm). Pass på at holet ikkje blir for stort!
(Om du ikkje vil øydelegge eit kamerahusstøvdeksel, kan du tape aluminiumsfolie framfor heile opninga).
- Sett kamera på manuell, og forsøk deg fram med ISO og lukkertid. Du kan òg forsøke å bruke lysmålinga til kameraet.

Her ser du eit kamera der eg har brukt enklaste metode.

Dersom du gidd; del avstanden frå holet til bildebrikka, med diameteren på holet, og rekne ut effektiv blendar. No blir det enklare å kalkulere riktig lukkartid.
Td.  27,8mm avstand / 0.2mm opning = f/139.

Og slik kan resultatet bli, med 0.3mm opning og 5 sek eksponeringstid på 200 ISO.

Så då er det berre å finne fram nål, aluminiumsfolie og kamera! Om du er fornøgd med resultatet, send gjerne biletet til runar@eurofoto.no, så kan eg presentere resultatet på denne bloggen.