Teleskop til jul - kva passar best?

Lyst på astronomisk teleskop som julegåve? No har vår spesialbutikk for kikkertar, mikroskop, spottingscope og teleskop, dinkikkert.no, fått inn eit parti med Celestron Astromaster 130 EQ. (Eigentleg skulle vi først ha senka prisen på denne 1.desember, men vi klarte ikkje vente lengre...) Kva type teleskop er dette? Korleis fungerer det? Kva kan eg sjå? Er det vanskeleg i bruk? 

Celestron Astromaster 130 EQ

Det finst mange ulike typar teleskop. Kort fortalt har vi tre hovudkategoriar. Her skal eg kort prøve å forklare ulikskapane, og kva ein kan forvente å sjå med dei.

Generelt om teleskop
Første spørsmål eg får om teleskop er
-Kor mykje forstørrer det?
Generelt sett kan eg seie at forstørring er av mindre betydning. For eit astonomisk teleskop, som skal brukast til å observere fjerne og svake objekt, er det evna til å samle lys som er av betydning. Dess meir lys teleskopet samlar, dess klårare og lysare bilete får du i okularet. Og dei fleste objekt vert observert med relativ låg forstørring (20-60x forstørring), fordi dei faktisk er nokså store objekt på himmelen.

Jupiter, fotografert med
4.5" reflektor

Du kan studere planeten Jupiter med 500x forstørrelse på både eit linseteleskop med 6 cm opning, og eit spegelteleskop med 40 cm opning. Begge teleskop kan teoretisk sett forstørre like mykje. Men forskjellen ser du når du observerer i okularet. Linseteleskopet vil vise eit grumsete bilete av noko som liknar ei grå spytteklyse. Spegelteleskopet vil vise Jupiter som ei stor skive, med fleire ekvatorialband, stormkvervlar og flekkar. Forskjellen ligg ikkje i forstørringa, men i mengda lys som dannar biletet i okukaret. Med andre ord; total lysmengde betyr nesten alt! Det vert som å stille eit kamera på 1/15 eksponering, og så veksle mellom blendar f/1.4 og blendar 11. Mengda med lys som treff sensoren er som natt og dag!
Merk at eit 60mm linseteleskop ikkje er ueigna til å studere Jupiter, tvert i mot! Men teleskopet tåler ikkje 500x forstørring. Med rundt 150x forstørring ser du mykje detaljar på planetskiva. Evna til å sjå detaljar aukar signifikant når du får meir observasjonserfaring. Erfarne observatørar, som veit kva dei skal sjå etter, ser mykje meir detaljar enn nybegynnerar.


Montering
Ei solid montering er noko av det viktigaste i eit teleskopoppsett. Det nyttar ikkje med god og dyrt teleskop, dersom monteringa ikkje klarer å halde teleskopet rolig. Det er ofte snakk om lange brennvidder, og stabilitet er difor veldig viktig! Den enklaste typen montering er alt-azimut-montering. Dette fungerer som eit fotostativ med betjeningsarm. Opp-ned og høgre-venstre. Desse monteringane er enkle å bruke, men fungerer ikkje om du ynskjer å fotografere med lengre eksponeringstider.
Dobson-montering er av kanon-typen, og vert brukt til store reflektorar. Du vippar teleskopet opp og ned, og side-til-side. Veldig enkle i bruk, peik teleskopet dit du vil sjå. Sjølv små barn klarer å betjene desse.
Ekvatorial-montering er meir avanserte, og nyttar seg av to aksar der den eine aksen peikar mot eit punkt like vel nordstjerna. Dette gjer at du kan følge stjernene kun ved å skru på ein akse. Desse monteringane eignar seg godt til fotografering med lengre eksponeringstider. Dei ser nokså avanserte og vanskelege ut, men ein kjem raskt inn i virkemåten.

Linseteleskop (refraktor)

70mm refraktor med
alt-az-montering

Eit linseteleskop, òg kjent som refraktor, brukar ei konveks linse som fangar lyset og samlar det i eit brennpunkt. Ein nyttar så eit okular til å forstørre biletet i brennpunktet. Ved å bruke ulike typar glas i linsa, kan ein oppnå ulik grad av fargekorrigering. Enkle linser, td akromatiske, består av flint- og kronglas, og er nokså rimelege å produsere. Ulempen med akromatiske refraktorar, er at det blå lyset ikkje har samme fokuspunkt som raud og grønt. Dermed får stjernene ofte eit blått skjær rundt seg, fordi det blå lyset ikkje er skikkeleg i fokus når dei andre fargane er i fokus. Om du vil at alle fargane skal
ha samme fokuspunkt, må du ha ein apokromatisk refraktor. Denne har ofte eit linseelement av fluoritt, og kostar nokså mykje.
Om natta er nattsynet vårt lite sensitivt mot fargar, så akromatiske refraktorar vil som oftast fungere heilt ok visuelt. Ynskjer du å fotografere, bør du derimot velje apokromatisk glas. Linseteleskop med meir enn 100mm opning vert rimeleg dyre. Om du ynskjer å fange mykje lys, bør du vurdere eit anna type teleskop.

Spegelteleskop (reflektor)

10" reflektor med
dobsonmontering.

Eit spegelteleskop brukar ein sfærisk eller parabolsk spegel som samlar lyset og fokuserer det i eit fokuspunkt. Det er lettare og billigare å lage store speglar, så difor gjev spegelteleskop veldig mykje for pengane. I tillegg har dei i utgangspunktet ikkje fargefeil, sidan lyset kun vert reflektert (og ikkje brote i linser). Ulempen er at konstruksjonen krev ein sekundærspegel som er plassert midt i lysgangen. Dette fører til noko kontrasttap. Når opningsforholdet går ned mot f/4, er det samtidig kritisk at opplinjering av speglane er heilt korrekt for å få eit godt bilete. Denne korrigeringsprosessen vert kalla kollimering, og kan vere litt utfordrande første gongen. På teleskop med mindre opningsforhold (f6-8) er kollimering mindre kritisk.
Eit spegelteleskop på td. 5 tommar (130mm) samlar fire gongar så mykje lys som eit linseteleskop på 65mm opning. Prisen er nokså lik. Eit spegelteleskop kan difor vere eit ypperleg førsteteleskop.

Katadioptriske (kombinasjon av linser og spegel)

Meade LX200,
katadioptrisk teleskop.

Katadioptriske teleskop nyttar ein kombinasjon av linser og speglar for å samle lyset. Konstruksjonen gjer det mogleg å lage teleskop med lange brennvidder (ofte 2000mm eller meir) i ein kompakt konstruksjon. Dette skuldast at lyset vert reflektert fram og tilbake inne i teleskoptuba.
Kollimering er her kritisk for å oppnå optimalt resultat, og konstruksjonen gjer desse teleskopa godt egna til vitenskaplege og fotografisk føremål. Ulempa er prisen, som er nokså høg. Katadioptriske teleskop er best eigna til vidarekomande, og krev òg ei nokså solid montering og stativ pga høg forstørring. Ulempen med katadioptriske teleskop, er at det kan vere vanskeleg å få forstørringa låg nok. Store objekt vert difor for store for synsfeltet. Såleis eignar slike teleskop seg best for små objekt (planetar, galaksar, planetariske tåker etc...)

Fotografering?
Som nybegynnar ville eg har konsentrert meg om visuell observasjon. For å få godt resultat med fotografering, treng du nokså solid (og dyrt) utstyr. I tillegg krev astrofoto mykje bildehandsaming. Ein kjem faktisk langt ved å legge eit vanleg kompaktkamera ned til okularet. Med denne metoden kan du ta flotte bilete av lyssterke objekt, som td. månen.

Så... Celestron Astromaster 130 EQ
Dette er eit spegelteleskop med 5-toms (130mm) opning og opningsforhold f/5, dvs 650mm brennvidde. Teleskopet er montert på ei enkel ekvatorialmontering, og det følger med to okular på 10mm (65x forstørring) og 20mm (32x forstørring). Teleskopet er enkelt å montere, og er nokså kompakt. Lysstyrkemessig samlar det mykje lys, og fleire tusentals galaksar og stjernetåker er innan di rekkevidde. Månen ser fantastisk ut i slike teleskop! Biletet av Jupiter lengre oppe er tatt med eit liknande teleskop med 4.5" spegel. Under gode forhold kan du sjå liknande detaljegrad på planetskiva med Astromaster 130 EQ.
Prisen vi kan tilby no er særdeles konkurransedyktig, vi slår av ein tusenlapp på ordinær pris! Komplett teleskop får du no for kr 1999,- på dinkikkert.no. Dette teleskopet er no på utstilling i dei største Japan Photo-butikkane.
Celestron Astromaster 130 EQ er ei fin gåve til heile familien! Dinkikkert.no har forøvrig personell med høg kompetanse på teleskop, om du treng hjelp til oppsett og generell bruk.

Orbar - når vitenskap vert galskap

I dag skal eg snakke litt om orbar; desse fantastiske manifestasjonane frå ein annan dimmensjon, der gode krefter snakkar til oss ved hjelp av søte små lysskiver som tilsynelatande dukkar opp på bilete i etterkant. 

Ein "orb", endeleg tatt på fersk gjerning!

Om du likar tanken på at gode krefter kommuniserer via flekkar på bilete, IKKJE les vidare på dette innlegget. Sjå gjerne på TV-Norge FEM sitt program "På den andre siden", og lev vidare i trua.

Om du vil ha ei heilt logisk, vitenskapleg forklaring, les vidare!

Kva nokon trur

Her er kva Marcello Haugen (ein av Noregs mest kjente klarsyne, død i 1967) seier (via kanalisert bodskap) til Tove Kristin Haugen (healer, klarsynt, husrenskar): "Det er en eksistens som er høyere enn våres. Den har utviklet seg og er ikke avhengig av det kroppslige lenger for å forflytte seg. Det er kun energikraften fra det høyere nivå, som nå begynner å åpnes opp for flere av oss. (...) De er her for å gi oss sin informasjon om andre eksistenser, og at det er andre eksistenser som kan forflytte seg raskere enn vi kan fatte."

Eh...vel...ja...fint!

Programmet "På den andre siden" hadde for ei tid sidan eit program som omhandla "orbar", der dei mellom anna hadde alliert seg med ein fotograf som skulle forklare "orbar" frå ein fototeknisk synsvinkel.
Problemet var at fotografen ikkje hadde kunnskap om elementær fototeori, noko som medførte at han måtte innrømme at det var nokre typar orbar som han ikkje kunne forklare (noko som sjølvsagt vart brukt som argument for at "orbar" eksisterer). Flaut for fotografen. Personleg satt eg og reiv meg i håret...

Kort og greit
"Orbar" er skapt av støv, vassdropar eller andre luftborne partiklar.
Lufta er full av støv, sjølv om du ikkje kan sjå det med auget. Mengda og type partiklar varierer basert på mange faktorar, mellom anna klima, vindretning og generell luftaktivitet.
Støv er generelt skapt av mange naturlege og menneskeskapte prosessar, og kan bestå av jord, pollen, vulkanstøv, partiklar frå eksos, røykpartiklar og andre partiklar som er små nok til å halde seg svevande i lufta. "Orbar" er ikkje skapt av partiklar i kamera eller på objektivlinsa, men derimot av partiklar rett framfor objektivlinsa.

Så korleis skjer dette?
Ultrafiolett lys frå kameraet sin blitz lyser opp støvet, og vert deretter fanga opp av kameraet si bildebrikke. Støvet ligg nær det inverterte fokuspunktet, som er det punktet framfor objektivlinsa som eit objekt må vere for å kome i fokus på ei gitt blendaropning. Dess nærare ein partikkel er objektivlinsa, dess større og meir uklåre vert "orbane", medan partiklar som ligg nært det inverterte fokuspunktet vert meir distinkt og tydelege.
Digitale kamera er sensitive for UV og IR-bølgelengder, og er såleis betre rusta til å eksponere "orbar" enn filmbaserte kamera. Men ein treng ikkje nødvendigvis blitz under eksponeringa, så lenge ein har ei sterk nok lyskjelde til å skape lysbrytinga.
Dei fleste digitale kamera med små bildebrikker (td kompaktkamera) har òg større djubdeskarpleik, noko som fører til at luftborne partiklar lettare vert synlege. Ein annan faktor som kan skape "orbar", er noko som på godt norsk vert kalla "circle of confusion". Dette er ein optisk flekk skapt av ei lyskjegle (frå eit objektiv), som ikkje kjem i perfekt fokus ved fotografering av ei punktlyskjelde.

Linserefleks er eit anna fenomen som kan skape "orbar". Eit objektiv har fleire linser som jobbar saman for å fokusere lyset på bildebrikka. Om linseelementa ikkje har tilstrekkeleg overflatehandsaming (antirefleksbelegg), kan ein få interne refleksjonar som syner på bileta som runde flekkar med ulik form.

Litt diffraksjonsteori

Teoretisk diffraksjonsmønster

Diffraksjon er spredning av lys rundt kanten av eit objekt. Denne lysbrytinga skapar mønster som vert kalla diffraksjonsringar.

"Støvorbar" har nokre klassiske karakterisika, mellom anna ei slags kjerne med fleire ringar rundt. Dette er diffraksjonsringane. Ein enkel måte å skildre desse på, er å tenke på ein vassdrope som treff ei vassoverflate. Då får ein ringar i vatnet. Lys oppfører seg på liknande måte, men evna til å sjå ringane er avhengig av oppløysinga på biletet og at "orben" ikkje er for nær objektivlinsa (men derimot nærare det inverterte fokuspunktet).

Interferenslys skapar mørke og lyse band. Nodale punkt opptrer som mørke band (bølgelengdene opphevar kvarandre), medan antinodale punkt opptrer som lyse band (bølgelengdene forsterkar kvarandre). Fiolett lys (med kortast bølgelengde) har minst diffraksjonar, medan raudt lys (med lengst bølgelengde) er mest utsatt for diffraksjon.
Som ein digresjon; ein kan òg sjå diffraksjonar på havet, td der bølger treff ein holme og vert bøygd rundt holmen slik at bølgene endrar retning.

Diffraksjon rundt eit objekt

Sjølve utsjånaden på "orben" vil endre seg alt etter kvar partikkelen ligg i forhold til aksesentrum i objektivet. Fargen på "orben" vil variere litt, alt etter kva type bølgelengder som skapar diffraksjonen.

Prøv i praksis
Om du ikkje forsto bæret av interferensteorien over, ta det rolig...
Du er heilt normal. Dette er hard teori!
Ta ein vanleg linsekikkert (prismeskikkert eller ein stjernekikkert), og sikt på ei punktlyskjelde laangt unna (td ei sterk stjerne eller planet). Still på fokuseringsknappen slik at biletet ikkje lengre er i fokus. Ser du noko kjent?

GoPro - 94 gram action!

GoPro er truleg det mest brukte (og kjente) actionkameraet for ekstremsport. Om du har behov for eit lite, lett 1080p-videokamera som tåler ein støyt, sjå litt nærare på GoPro Hero HD. Bruksområda er mange, men kameraet tilhøyrer kanskje eit anna segment enn du er vant med frå andre videokamera.

GoPro er lite, det veg faktisk i underkant av 100 gram i "naken" tilstand. Du har tilgang til eit utal tilleggsprodukt, mellom anna LCD-skjerm, samt tilkoplingsadapter for dei fleste føremål. Du kan til og med installere to kamera i eit spesielt 3D-hus, og spele inn filmar i ekte 3D.

Enkel betjening
Brukargrensesnittet er veldig enkelt; du betener kameraet med to knappar, og det er ikkje høve til å gjere store endringar i innstillingane. Men det skal seiast; både automatisk eksponeringskontroll og auto-kvitbalanse fungerer overraskande bra.
Fokusen er fast (fokusområde 0.6m til uendeleg), og objektivet har blendar f/2.8.
Kameraet brukar SDHC-kort, og du bør velge eit kort i minst Klasse 4 for å få problemfri lagring av filmen. (Låg skrivehastighet på kortet medfører at kameraet leverer meir data enn det som kan skrivast til kortet. Dette kan medføre feil og hakking under avspeling).
Kameraet er godt beskytta av eit vasstett og robust kamerahus i polykarbonat, og er faktisk vasstett ned til 60 meter.

Kva vel du?
Eg har brukt min GoPro til diverse meir eller mindre nyttige føremål, mellom anna å filme med kameraet i fronten av bilen, samt å filme frå radiostyrt modellhelikopter.
Du kan velge ulike versjonar av kameraet. Dvs, kameraet er det samme, men det følger med ulike mengder og innhald av tilleggsutstyr.
Dei fire hovudversjonane er Naked (kun basisutstyr), Motorsports (mange hurtigfester, samt kraftig sugekoppfeste for bil), Surf (mellom anna fangreim og spesialbrankett) og Helmet (mellom anna hjelmstropp og hodelyktstropp). I tillegg kan du oppgradere med chestmount, ridekit etc. eller sette sammen eit utval etter eige behov. GoPro har òg ein billigversjon med litt redusert oppløysing og ekstrafunksjonalitet, GoPro HD Hero 960.

Her er ein eksempel film eg har laga, som såvidt viser litt av potensialet til GoPro:

Ny utgåve
No er GoPro komen i ny utgåve, med fleire nye funksjonar og forbetra spesifikasjonar. Storleiken er den samme, slik at du framleis kan bruke tidlegare innkjøpt ekstrautstyr. Vi har den sjølvsagt i vårt sortiment.