Portrettfotografering - val av objektiv

I utgangspunktet fungerer dei fleste objektiv til portrettfotografering, i allefall til ei viss grad. Likevel snakkar vi gjerne om "portrettobjektiv". Kva er det som kjenneteikner eit portrettobjektiv, og kva er det som gjer slike betre eigna til denne type fotografering?

Eit heilportrett, tatt med 50mm fastoptikk med blendar f/1.2.
Legg merke til den svært avgrensa djupteskarpleiken.

Det vert feil å kategorisk dømme eit objektiv som "mindre eigna" til portrettfotografering enn andre. Det finst mange ulike typar fotografar, med svært ulike fotografiske uttrykk og preferansar. Nokon køyrer forutsigbart etter klassiske reglar og prinsipp, medan andre eksperimenterer meir og bryt grenser. Innan fotografi er det meste lov, og vi som betraktar eit fotografi kan godta ganske mykje om fotografen gjev inntrykk av å ha ei djupare meining bak. Ei rekkje med ikoniske og historiske portrettfoto er tatt med ordinært utstyr. Berre tenk på det legendariske biletet av Che Guevara, reprodusert på millioner av t-skjorter verden over. Av og til har historisk betydning større effekt enn det reint kameratekniske.

Likevel. Om ein er ute etter eit forutsigbart resultat, er det nokre prinsipp og retningslinjer som kanskje kan vere til hjelp. Dette gjeld spesielt for dei som jobbar profesjonelt, eller har større krav til eit forutsigbart sluttresultat.

Brennvidder
Tradisjonelt sett er brennvidder på rundt 85mm reknar som gode portrettobjektiv. Dette avheng sjølvsagt etter kva utsnitt ein er ute etter. Ofte er gode portrettbilete eit resultat av kommunikasjon mellom fotograf og modell, og dette legg såleis ei viss føring på komfortabel avstand mellom desse.
For nær avstand medfører ofte at ansiktsproporsjonar vert fordreidd og lite flatterande, samt at den korte avstanden ofte kan gjere modellen litt usikker og nervøs.
For lang avstand gjev kanskje meir korrekt avteikning av modellen, men samstundes mister ein nærleiken og intimiteten som er med å forme eit godt portrettfotografi.
Til heilfigur er brennvidder på rundt 35mm godt eigna. 50mm gjev gode halvportrett, medan 85mm gjev eit tettare utsnitt. Nære portrett med kun skuldrar og ansikt oppnår ein lett med 100-150mm brennvidde eller meir. Men brennvidde er ikkje alt. I tillegg kan ein regulere utsnittet med fysisk avstand til modellen.

85mm objektiv er flott til nære og tette portrett. Dette portrettet av
mi bestemor (her 98 år) er tatt med naturleg lys som kjem inn eit vindauge.

Zoom- eller fastoptikk?
Klassisk kjelde til konflikt. Kva er best? Fastoptikk eller zoomoptikk? Ingen fasit, då begge har sine styrker. Personleg brukar eg hovudsakleg fastoptikk, sjølv om eg godt kan forstå at nokon føretrekk zoom. Her er mine argument for fastoptikk:

• enklare og lettare konstruksjon
• færre linseelement , betre bildekvalitet (generelt mindre sjanse for linserefleksjonar)
• oftast meir lyssterke, med til dels stor blendaropning (f/1.4 til 1.2)
• svært god optikk for pengane
• DU MÅ BRUKE FØTENE MEIR (og ja, dette er positivt).

Hovudgrunnen til at eg brukar fastoptikk, er at det krev litt meir av meg. Eg kan ikkje lengre stå stille på samme plassen og håpe at utsnittet kjem til meg. Eg må fysisk flytte på meg for å endre utsnitt. Dette medfører at eg får sjå modellen frå fleire vinklar, og såleis kanskje finn ein vinkel som passar litt betre. Om ein brukar zoomoptikk, vert ein gjerne litt blind på dette om ein ikkje har det i bakhovudet. Dette gjeld ikkje spesielt portrettfotografering, men eigentleg generelt innan fotografering. Ein mister sjølvsagt fleksibiliteten med å kunne zoome inn og ut, men ein kjem som regel godt ut av det ved å ha to kamerahus tilgjengeleg med ulike brennvidder på.

50mm f/1.4, blenda ned eit par steg, tatt i gangfart.
Kanskje ikkje eit heilt standard portrett?

Blendar
Om ein jobbar i studio med hovudsakleg kunstig lyssetting, får ein sjeldan bruk for store blendarar. Det vert rett og slett for mykje lys! Ofte ligg ein i området f/8-16. I slike tilfeller kan ein klare seg godt med god zoomoptikk. Om ein jobbar mykje med naturleg lys, er stor blendaropning derimot ein fordel. God fastoptikk har ofte største blendar på f/1.4 eller f/1.2. Om du ikkje har brukt så store blendarar før, kjem du til å oppleve ei ny verd; ei verd med svært avgrensa djupteskarpleik.  Legg merke til at god fastoptikk med så stor blendaropning gjerne kostar ein god slump. Men dette er objektiv du har lenge, og brukar mykje! Personleg har eg mine favorittar i Canon 35mm f/1.4L, 85mm f/1.2L og 200mm f/2 L IS. Om eg har desse tre objektiva på eit oppdrag, har eg som oftast det eg treng. Desse objektiva ligg dog i den øvre prisklassa... (Andre objektivprodusentar har sjølvsagt sine eigne objektiv med tilsvarande kvalitet).

Ein fordel med gode portrettobjektiv er at dei ofte har blendar med avrunda blendarlameller. Dette gjer at blendaropningen får ei nærast perfekt sirkulær form. Dette gjev størst resultat på kvalitet og utsjånad på uskarp bakgrunn, kalla bokeh på fagspråket. Eit objektiv med god bokeh, gjev ein herleg, jamn og diffus uskarp bakgrunn på stor blendar (sjølvsagt avhengig av avstand til bakgrunnen). Dårleg bokeh viser td. lyspunkt i bakgrunnen som uregemessige skiver, noko som sjeldan er veldig flatterande for biletet.

Stor blendaropning krev dog stødig fokuskontroll. Fokusplanet er ofte berre på nokre få mm, og det er ikkje store rørsla som skal til for at motivet vert uskarpt. I tillegg må ein gjere eit meir beviss val om kva som skal vere i fokus. Heldigvis, fordelen med fastoptikk er at du har høve til stor blendaropning. Men det ER lov å blende ned for å få meir djubteskarpleik! Bruk riktig blendar til riktig føremål!

Prøv sjølv!
Heldigvis finst det billige og gode alternativ for deg som ynskjer å prøve fastoptikk. Dei fleste produsentar har td. 35mm f/2, 50mm f/1.4 og 85mm f/1.8 i sitt sortiment. Prøv desse, og oppdag ei ny verd!